Engelsiz Bilişim - Bilişimle Engelleri Kaldırıyoruz…

Engelli Vatandaşların Elektronik Haberleşme Hizmetlerine Engelsiz Erişebilmelerinin Sağlanması Hakkında Rapor

Engelli Vatandaşların Elektronik Haberleşme Hizmetlerine Engelsiz Erişebilmelerinin Sağlanması Hakkında Rapor

Türkiye`de ki engelli nüfusunun genel yapısına bakacak olursak, 2002 yılında Türkiye İstatistik Kurumu tarafından yapılan Türkiye Özürlüler Araştırması sonucuna göre Türkiye`de engelli birey oranı yüzde 12.29 olarak tespit edilmiş olup, buna göre 8.5 milyon engelli vatandaşımız bulunmaktadır. Ortopedik, görme, işitme, dil ve konuşma ile zihinsel özürlülerin oranı yüzde 2.58 iken (yaklaşık 1.8 milyon) süreğen hastalığı olanların oranı ise yüzde 9.70`dir (Yaklaşık 6.6 milyon).

Türkiye Özürlüler Araştırması Temel Göstergeleri incelendiğinde, Ortopedik, görme, işitme, dil ve konuşma ve zihinsel özürlü nüfusun yüzde 36 sı okuma yazma bilmemektedir. Okuma yazma bilen nüfusun eğitim durumu ise  yüzde 12 si sadece okur-yazar, yüzde 64`ü ilkokul, yüzde 9`u ortaokul, yüzde 11`i lise ve sadece yüzde 4`ü ise yüksek öğretim mezunudur.

Ortopedik, görme, işitme, dil ve konuşma ve zihinsel özürlü nüfusun işgücüne katılma oranı ise sadece yüzde 21.71 dir. Yüzde 78.29 luk kesim işgücüne dahil değildir.

Tüm bu istatistiklerden görülmektedir ki, engelli nüfusu toplam nüfusumuz içinde önemli bir yere sahiptir. Bu istatistiklerin eski oluşunun yanında etkilenen kesimin sadece engelli vatandaşlarımız değil aynı zamanda onların birinci dereceden yakınları olduğunu düşünürsek engellilere yönelik bilişim hizmetlerinin hitap ettiği kesimin ne derece önemli bir nüfus olduğu ortaya çıkmaktadır. Bu engelli vatandaşlarımızın eğitim hayatına ve ekonomik hayata katılımı da oldukça düşük seviyededir.

İşte tüm bu tespitlerin ışığında engelli bireylerin elektronik haberleşme hizmetlerinden daha iyi faydalanabilmeleri açısından yapılması gerekli düzenlemeler konusunda önemli gördüğümüz hususları ve önerilerimizi şu şekilde sıralamak mümkündür:

1. Sosyal Sorumluluk – Tüketici Hakkı Kavramları

Engelli bireylere yönelik elektronik haberleşme hizmetlerinde Sosyal Sorumluluk ve Tüketici Hakları olmak üzere iki kavramdan bahsetmek gerekir.

Elektronik haberleşme sağlayan kurumlar konuyu daha çok sosyal sorumluluk kavramı içerisinde ele almaktadır. Ancak engelli bireyler tarafından konuya baktığımızda konu  Tüketici Hakları kavramında yer almaktadır. İşte bu noktada elektronik hizmet sağlayan firmalar tarafından Sosyal Sorumluluk ve Tüketici Hakları kavramlarının iyi ayırt edilmesi ve sınırlarının çizilmesi gerekmektedir.

Kurumsal Sosyal Sorumluluk, kurum ve kuruluşların toplumun sosyal, çevresel ve ekonomik kaygılarını, kendi istekleriyle faaliyetlerinin ve paydaşlarıyla ilişkilerinin bir parçası haline getirmesi ve tüm paydaşlarına ve topluma karşı etik ve sorumlu davranması, bu yönde kararlar alması ve uygulamasıdır. Tüketici Hakkı ise, 23 Şubat 1995 tarihinde TBMM’de kabul edilen 4077 sayılı ‘Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’ da “Ekonominin gereklerine ve kamu yararına uygun olarak tüketicinin sağlık ve güvenliği ile ilgili, ekonomik çıkarlarını koruyucu, zararlarını tazmin edici, aydınlatıcı ve eğitici önlemler almaya çevresel tehlikelerden korumaya yönelik girişimler” olarak tarif edilmiştir.

Bizce engelli bireylere yönelik elektronik haberleşme hizmetleri konusunda olaya daha çok tüketici hakları perspektifinden bakmak ve konuyu bu şekilde ele almak gerekmektedir. Kurumların yürütmüş oldukları ciddi ve başarılı sosyal sorumluluk projelerini ise bu konunun dışında tutarak değerlendirilmelidir.

2.Web Erişilebilirliği ve Kullanılabilirliği:

Engelli bireylerin karşılaştığı en önemli sorun web erişilebilirliği ve kullanılabilirliği sorunudur. Türkiye’de hala başta kamu kurumları olmak üzere bu konuda ciddi eksikler bulunmaktadır.

Web erişilebilirliği ve kullanılabilirliği konusu elektronik haberleşme konusuyla direk ilişkili bir husustur. Telekomünikasyon şirketlerine web erişilebilirliği ve kullanılabilirliği bağlamında önemli görevler düşmektedir. Gerek genel anlamda kamu ve özel kesime ait web sayfalarının erişilebilir olmasına sağlayabilecekleri önemli katkıdan dolayı gerekse engelli bireylere hizmet vermekte oldukları web sayfalarının erişilebilir ve kullanılabilir olması açısından sergileyecekleri tutum oldukça önemlidir.

W3C (World-Wide Web Consortium) bünyesindeki “Web Accessibility Initiative (Web Erişilebilirliği ” tarafından hazırlanan “Web Content Accessibility Guidelines 2.0 (Web İçeriği Erişilebilirlik Rehber Kuralları)”nın asgari başarı kriterlerinin benimsenmesi, öncelikle kamu kurumları web siteleri, sonra da özel sektör web sitelerinin içerik ve tasarımının hazırlanmasında hukuken zorunlu olmalıdır.

Gerek mevcut sitelere revizyon için süre vermek, gerekse de özel girişimlerin bu hazırlıkları yapabilmesi için hazır hale gelmesini olanaklı kılmak adına, bu zorunluluk tüm sitelere aynı zamanda uygulanmayabilir. Bu noktada, kamu kurumlarını siteleri içeriklerini erişilebilir hale getirmek konusunda öncü ve örnek olmalı, bunu özel sektör siteleri takip etmelidir.

İlgili rehber kurallara atıfta bulunmak suretiyle “web sitelerini erişilebilir hale getirmek” süreci kurulacak uzman bir komite tarafından denetlenmelidir. Bu komite söz konusu değerlendirmeyi “uzman değerlendirme (accessibility audit)” veye “kullanıcı testleri” vasıtasıyla gerçekleştirebilir. Gereklerini yerine getiren siteler olumlu örnekler olarak ifşa edilebileceği gibi, bunu yerine getirmeyen siteler de kamuoyu baskısı yaratmak için ifşa edilebilmelidir. Konuyla ilgili olarak ulusal düzeyde farkındalık çalışmaları gerçekleştirilmelidir.

3. AR-GE Faaliyetleri

Engelli bireylere yönelik olarak elektronik haberleşme konusunda yapılacak düzenleme ve tarifeler kadar önemli bir noktada bu hizmetlerin kullanılacağı elektronik haberleşme cihazları ve yazılımlarıdır. Bu cihaz ve özel yazılımlar olmaksızın hizmetlerde yapılacak hiçbir iyileştirme tek başına anlamlı olmayacaktır.

Türkiye’de engelli bireylerin elektronik haberleşme hizmetlerinden yararlanmasının önündeki en önemli engel bu hizmetlerin ve teknolojinin oldukça pahalı olmasıdır. Mutlak suretle bu cihaz ve özel yazılımlarda, engelli bireylerin daha ekonomik şartlarda temin edebilmelerine yönelik çalışmalar yapılması gerekmektedir.

Engelli vatandaşlara yönelik cihazların ve özel yazılımların temininin teşvik edilmesi önemlidir. Elektronik haberleşme alanında hizmet veren kurumlar gerek kendi bünyelerinde oluşturacakları AR-GE birimleri ile gerekse diğer kurumlarla işbirliği içersisinde bu alanda araştırma ve ürün geliştirme çalışmaları yapmalı ve ekonomik açıdan uygun cihaz ve yazılımların geliştirilmesine önayak olmalıdırlar.

4. Hizmetler ve Tarifeler

Engelli bireylerin elektronik hizmetlerden daha iyi yararlanabilmesi açısından kendilerine sunulacak hizmetlerde farklı engelli guruplarının ihtiyaçlarını da göz önüne alarak şu maddeleri sıralayabiliriz:

  • Özel tarifeler sağlanması (engelli bireylerin bakımını üstlenen yakınlarını da kapsaması düşünülebilir),
  • Verilecek hizmetlerin ve özel tarifelerin etkin ve yanlış anlaşılmalara sebebiyet vermeyecek bir şekilde duyurulması ve engelli bireylerin bunlar içinden kendisine en uygununu seçmesine olanak tanınması (internet ortamında, sesli olarak ve Braille baskıyla olarak),
  • Tarifelerde meydana gelebilecek değişikliklerin zamanında ve yanlış anlaşılmalara sebebiyet vermeyecek bir şekilde duyurulması,
  • Özellikle işitme engelliler için acil aramalara SMS ile erişim sağlanması,
  • İşitme engelliler için çağrı merkezlerinde görüntülü erişim sağlanması,
  • Engelli bireylerin aileleri açısından gerekli acil durumlarda yer tespit hizmeti sağlanması (GPS hizmeti)
  • Özel Tarife Paketleri yanında uygun teknoloji seçenekleri sağlanması,
  • Fatura ve abonelik sözleşmelerine erişimin sağlanması (internet ortamında, sesli olarak ve Braille baskıyla olarak),
  • Ses hizmetinden bağımsız SMS paketi sunumu,
  • Aradığınız kişi işitme engellidir bilgisinin ücretsiz olarak verilmesi,

 5. Denetim

Yapılacak olan düzenlemelerin ve yürütülecek hizmetlerin bir üst denetim ve şikayet mekanizması oluşturularak denetlenmesi oldukça önemlidir. Engelli bireylerin bu elektronik haberleşme hizmetlerinden yararlanırken yaşadıkları sorunları dile getirebilecekleri etkin bir şikayet mekanizması internet ortamında online ya da çağrı merkezleri aracılığıyla gerçekleştirilmelidir.

Not: Türkiye Engelsiz Bilişim Platformu ve İletişim Vakfı ile gerçekleştirilen Engelsiz Bilişim anket çalışması sonuçlarından ilgili bazı sonuçlar bu raporda göz önüne alınmıştır. Bu çalışmada da özellikle erişilebilirlik sorunu ve teknolojinin pahalı oluşu sonucu ortaya çıkmıştır. Araştırma sonuçları en kısa sürede kamu oyuyla paylaşılacaktır.

TÜRKİYE ENGELSİZ BİLİŞİM PLATFORMU

 

 

 

 

 

 

 

Category: Genel